ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΥΓΕΙΑΣ

Οι απόψεις για την υγεία έχουν αλλάξει με την πάροδο των χρόνων. Πλέον είναι κοινώς αποδεχτό ότι για να θεωρηθεί κάποιος «υγιής», δεν αρκεί μόνο να μην έχει κάποια ασθένεια, αλλά χρειάζεται και να έχει καλή ποιότητα ζωής, ευζωία! Στον αιώνα που διανύουμε, τα χρόνια νοσήματα (π.χ. καρκίνος, διαβήτης, αυτοάνοσα) είναι πλέον οι κύριοι παράγοντες που μειώνουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Καταλαβαίνουμε πως στην ανάπτυξη τέτοιων καταστάσεων συντελούν όχι μόνο ιατρικοί, αλλά και ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Οι προσωπικές στάσεις μας απέναντι σε διάφορα ζητήματα υγείας μπορεί να είναι καθοριστικές για τη συμπεριφορά μας, για την πρόληψη ασθενειών ή τη διαχείριση αυτών (πχ. ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το καθημερινό στρες και το άγχος, σχετίζεται μακροχρόνια με την ανάπτυξη και διαχείριση αυτοάνοσων νοσημάτων).

Η Ψυχολογία Yγείας εξετάζει τέτοια φαινόμενα. Είναι κλάδος της Ψυχολογίας που ασχολείται με το ρόλο διαφόρων διεργασιών στην υγεία και στην ασθένεια, μέσω της έρευνας και της κλινικής πρακτικής. Αρχικός στόχος είναι να κατανοήσουμε πώς αλληλοεπιδρούν οι ψυχολογικοί, οι γενετικοί/ βιολογικοί, οι περιβαλλοντικοί και οι ευρύτεροι πολιτισμικοί παράγοντες, στις στάσεις και στις συμπεριφορές υγείας των ανθρώπων. Έπειτα ακολουθούν οι κατάλληλες δράσεις για την πρόληψη ή παρεμβάσεις για την τροποποίηση των δυσλειτουργικών στάσεων και συμπεριφορών. Η υγεία και η ασθένεια, συνεπώς, προσεγγίζονται ολιστικά και γίνονται αντιληπτές ως δύο αλληλοσυμπληρούμενες όψεις ενός συνεχούς ενιαίου συστήματος.

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ

Η ψυχολογία υγείας μας αφορά όλους!  Έχει αναπτυχθεί για να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους βιολογικούς, ψυχολογικούς, και κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία μας, και να αναπτύξουμε τρόπους ώστε να τους τροποποιήσουμε ή να τους διαχειριστούμε καλύτερα.

Παραδείγματος χάριν, η Ψυχολογία Υγείας ασχολείται με ζητήματα, όπως:

• Πώς διαφορετικοί άνθρωποι υιοθετούν διαφορετικές συνήθειες που επηρεάζουν την υγεία τους αρνητικά (πχ. Κάπνισμα) ή θετικά (πχ. Σωματική άσκηση);
• Για ποιους λόγους όλοι οι άνθρωποι δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στο στρες;
• Γιατί τα άτομα που εκτίθενται στους ίδιους περιβαλλοντικούς παράγοντες δεν υφίστανται τις ίδιες συνέπειες στην υγεία τους από αυτή την έκθεση;
• Με ποιους τρόπους συμβάλλει το στρες στην εκδήλωση χρόνιων ασθενειών;
• Πώς οι αντιδράσεις του ατόμου απέναντι στην ασθένεια είναι δυνατόν να επηρεάσουν την πορεία της;
• Ποιοι παράγοντες καθορίζουν την αποτελεσματικότητα μιας παρέμβασης/καμπάνιας που στοχεύει στη βελτίωση συμπεριφορών υγείας;

ΠΟΤΕ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟ

Στην κλινική πράξη, οι παρεμβάσεις της Ψυχολογίας Υγείας αφορούν:

• Την προαγωγή θετικών συμπεριφορών υγείας - Μείωση ανθυγιεινών συνηθειών (Διατροφή, Κάπνισμα,  Σεξουαλικές συμπεριφορές)

Απευθύνεται σε ανθρώπους που ζητούν εναλλακτική ή συμπληρωματική θεραπεία για την αντιμετώπιση επιζήμιων για την υγεία συμπεριφορών, όπως το κάπνισμα, οι ασταθείς διατροφικές συμπεριφορές, οι μη ασφαλείς σεξουαλικές συνήθειες, κ.ά.

Υπό ένα πιο ολιστικό πρίσμα, η ψυχολογική παρέμβαση στοχεύει στην αναγνώριση και διαχείριση των ερεθισμάτων, σκέψεων, και συναισθηματικών καταστάσεων που συνδέονται με αυτές τις συμπεριφορές. Έτσι οι «ανθυγιεινές συνήθειες» τροποποιούνται αποτελεσματικότερα και πιο μακροπρόθεσμα!

• Την αντιμετώπιση του φόβου για ιατρικές πράξεις

Η ψυχολογική παρέμβαση στοχεύει καταρχάς στην αναγνώριση των στοιχείων που πυροδοτούν τον συγκεκριμένο φόβο, και στην κατανόηση των αιτιών που το άτομο επιλέγει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά (π.χ. Αποφεύγει επισκέψεις σε ιατρούς/νοσοκομεία, Αποφεύγει τα ιατρικά check-ups, Φοβάται τις σύριγγες και τις ενέσεις με αποτέλεσμα να μην εμβολιάζεται, Φοβάται το χειρουργείο). Έπειτα, μαζί χτίζουμε βήμα-βήμα ένα πλάνο δράσης για την αποτελεσματική διαχείριση αυτού του φόβου. Tα οφέλη αυτής της ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης είναι τόσο ψυχολογικά (διαχείριση φόβου και άγχους), όσο σωματικά (π.χ. προγραμματισμός εξετάσεων για πρόληψη ασθενειών).

• Τη βελτίωση της αίσθησης αυτοελέγχου σε ανθρώπους με χρόνια ή αυτοάνοσα νοσήματα

Τα χρόνια νοσήματα είναι αργά εξελισσόμενες καταστάσεις υγείας με τις οποίες τα άτομα ζουν για πολλά χρόνια και που συνήθως δεν θεραπεύονται πλήρως, όμως είναι διαχειρίσιμες με την κατάλληλη ιατροφαρμακευτική και ψυχολογική παρέμβαση. Το καθημερινό στρες και οι σωματικές δυσκολίες «φθείρουν» την αίσθηση αυτοελέγχου στο άτομο με χρόνιο νόσημα.

Η ψυχολογική παρέμβαση, επομένως, στοχεύει στη λειτουργική διαχείριση αυτών των ψυχο-σωματικών καταστάσεων και στην προσαρμογή του ασθενούς στις συνθήκες της ασθένειάς του. Μπορεί επίσης να βοηθήσει ανθρώπους που δυσκολεύονται να ακολουθήσουν μακροχρόνια ιατρικές οδηγίες (π.χ. για καρδιαγγειακές ασθένειες, για διαβήτη, για κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, για τον χρόνιο πόνο, για τις χρόνιες γαστρεντερικές ενοχλήσεις, κ.ά.). Εναλλακτικά, μπορεί να απευθυνθεί στους φροντιστές των ασθενών, ώστε να λάβουν την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, να αντιμετωπίζουν το καθημερινό στρες, και να βρουν αποτελεσματικότερους τρόπους επικοινωνίας με τον ασθενή.

• Τη διαχείριση του στρες σε άτομα με καρδιοπάθειες

Η ψυχολογική παρέμβαση εστιάζει αρχικά στην κατανόηση της νέας πραγματικότητας (τι σημαίνει να ζω με καρδιοπάθεια;) και έπειτα στην προσαρμογή του ατόμου σε νέες συνθήκες ζωής, με καλύτερη διαχείριση του άγχους, του στρες, των εντάσεων, και των έντονων αρνητικών και θετικών συναισθημάτων στην καθημερινότητά του.

• Την ανάκτηση αισθήματος ελέγχου σε επιζήσαντες ατυχημάτων

Το να βιώσεις ένα ατύχημα (πχ. τροχαίο) μπορεί να είναι μια τραυματική εμπειρία, ιδιαίτερα εάν οι συνεπιβάτες δεν επέζησαν, ή εάν το ατύχημα επέφερε κάποιας μορφής αναπηρία στο άτομο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ψυχολογική παρέμβαση εστιάζει κυρίως στο να διαχειριστεί το πένθος του το άτομο, να ανακτήσει του προσωπικό του αίσθημα ελέγχου (αυτο-αποτελεσματικότητά), και να ξεπεράσει πιο ομαλά εκείνη την τραυματική εμπειρία του ατυχήματος.

• Τη ψυχοκοινωνική παρέμβαση μετά από διάγνωση καρκίνου

Πρόκειται για την πιο κατάλληλη προσέγγιση για την παράλληλη στήριξη των ογκολογικών ασθενών, που μόλις διαγνώστηκαν, που δυσκολεύονται να αποδεχτούν αυτό που συνέβη, ή που χρειάζονται εξειδικευμένη υποστήριξη μετά τη διάγνωση. Εναλλακτικά, μπορεί να απευθυνθεί στους φροντιστές των ασθενών, ώστε να λάβουν την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, να διαχειριστούν το καθημερινό στρες, και να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας με τον ασθενή.

• Τη συμβουλευτική πένθους μετά το θάνατο αγαπημένου προσώπου

Η (έγκαιρη) ψυχολογική παρέμβαση στοχεύει στην ομαλή μετάβαση από τα στάδια του πένθους, ώστε αυτό να ξεπεραστεί φυσιολογικά, και να μην καταλήξει χρόνιο ή ανεπίλυτο.